Uyum ve Yedi Bilge

Hesiodos’tan sonra Siroz’lu Ferekides’in Teologia’sı ve Lindos’lu Kleobulos Atina’lı Solon Isparta’lı Khilon Lesbos’lu Pittakos Priene’li Bias Korinthos’lu Periandros ve Milet’li Thales (ilk filozof) adlarını taşıyan Yedi Bilge’nin sözleri gelmektedir.

Antikçağ Yunan felsefesi tarihin pek uzun bir süresini kapsar.
Başka ulusların ermişleri varsa Yunanlıların da bilgeleri var diyor Nietzsche. Gerçekten de Yunan bilgeleri çağdaş bilgeliğin babasıdırlar. Bu bilgeler evrenin en güçlü gerçeği olan ölçü’yü sezmişlerdir. Sanatta ölçü felsefede ölçü bilimde ölçü tek deyişle yaşamakta ölçü... İyice bakarsak hiç değilse şunu görebiliriz:
Evren bir ölçü işidir.

Nereden gelip nereye gidiyoruz düşüncesi (kosmogonia)
şimdilik ne yapmalıyız düşüncesinin (ethika) yanındadır.

Nereden gelip nereye gittiğimiz hele niçin gelip niçin gittiğimiz açık seçik anlaşılamayınca şimdilik ne yapmamız gerektiği düşüncesi daha bir önem kazanmıştır. Kısa süren konukluğumuz kendi çabamızla alın terimizle çok daha değerlenebilir. İnsanlık bu düşüncesinin ilk öğütlerini Yedi Bilge’nin özdeyişlerinden almıştır.

Felsefe tarihçilerinin çoğu ilk filozof olarak Thales’i (İ.Ö. VI. yüzyıl) ele alırlar. Thales’e gelinceye kadar arada töresel öğütler veren önemli bir Yunan ozanı dahaHesiodos (İ.Ö. VIII. yüzyıl) vardır ki filozof olarak göz önünde tutulmak gerekir. Oysa Thales’le başlayan antikçağ düşüncesine öğütleriyle öncülük eden Yedi Bilge’nin önemi üstünde birleşilmiştir.

Hellen düşüncesinin bu Yedi Bilge’si kimlerdir?

Walter Kranz Antik Felsefe Metinleri adlı yapıtında onları Kleobulos Solon KhilonThales Pittakos Bias Periandros olarak sıraladığı halde bu Yedi Bilge’nin gerçek sayıları bilinmiyor. Birçok metinlerde başka adlar da Yedi Bilge arasında sayılmıştır. Gerçekte bu bilgelerin yediden daha çok oldukları anlaşılmaktadır. Böyle olduğu halde kendilerine eski Yunanlılarda kutlu bir sayı olan yedi sayısının yakıştırıldığı sanılıyor.
Walter Kranz’ın sıraladığı adlar çeşitli metinlerde önemle anılmış olan adlardır. Aşağı yukarı hepsi İ.Ö. VII. ve VI. yüzyıllarda yaşamışlardır. İçlerinde Solon gibi hukukçular Periandros gibi krallar Pittakos ve Bias gibi devlet adamları bulunan bu bilgelerin işi toplumlarına yararlı olmaktı.
İlk filozof sayılan Thales de bu Yedi Bilge’nin arasındadır.



Ancak Thales evrenbilim üstünde de kafa yorduğu ilk nedenin su olduğunu söylediği için bilimsel bir değer kazanmış ötekilerse sadece törebilime işık tutucu öğütler söyleyen kişiler olarak kalmışlardır.

Rodos’lu Kleobulos ölçü en iyi şey diyor babayı saymak gerek. Dinlemeyi sevmeligevezeliği değil. Hazza hükmetmeli. Zorla hiçbir şey yapmamalı. Yurttaşlara en iyi öğütleri vermeli. Çocukları eğitmeli. Halka karşı olana düşman gözüyle bakmalı.

Atina’lı Solon hiçbir şeyde aşırı olma ölçülü kal diyor. Keder doğuran hazdan kaç. Çabuk dost edinme edindiklerini de çabuk gözünden düşürme. Hükmedilmeyi inceleyerek hükmetmeyi öğren. Yurttaşlarına en hoşlarına gideni değil en iyiyi söyle. Görünmeyenleri görünenlerden çıkar.

Isparta’lı Khilon tutkularını dizginle ölçülü ol diyor. Dostlarının iyi günlerine yavaş yavaş git kötü günlerine koşa koşa. Kendinden yaşlıyı say. Kanunlara uy. Haksızlığa uğrarsan barış hakarete uğrarsan öç al. Ölmüşleri öv. Kendini bil (Delphoi’daki Apollon tapınağının kapısında yazılı olan Sokrates’in alıp işlediği bu sözü Platon şöyle açıklamaktadır: Sadece bir insan olduğunu bil).


Lesbos’lu Pittakos uygun zamanı kolla ölçüyü göz önünde tut diyor. Yapmak istediğini söyleme başaramazsan gülerler. Başkasında hoş görmediğini kendin yapma. Bahtsızları ayıplama çünkü tanrıların öfkesine uğramışlardır. Kazanç doymak bilmez sana uyanı kazan. Bir kimseyi affeden onun üstüne yükselir ondan öç alan onun haline düşer.

Pirine’li Bias çok dinle yerinde konuş ölçüyü kaçırma diyor. İnsanların çoğu kötüdür. İşe yavaş giriş başladıktan sonra sıkı sarıl. Çabuk konuşmaktan sakınyanılırsın. Yaptığını düşün. Güzellikle al zorlayarak değil.
Korinthos’lu Periandros bahtlılıkla ölçülü ol diyor bahtsızlıkta düşünceli. Atılganlık aldatıcı bir şeydir. Kazanç çirkin bir şey. Ana babana layık olduğunu göster. Dostlarına karşı bahtlılıklarında nasılsan bahtsızlıklarında da öyle kal. Bütünü düşün. Sessizlik en güzel şeydir (sükun hali iç sessizliği). Kanunların eski yemeğin taze olsun.

Milet’li Thales de ölçülü ol diyor. Kötü yoldan zengin olma. Babadan kötü şeyi kapma. Kefaletin yoldaşı felakettir. Ana babana ne etmişsen çocuklarından onu bekle. Kendini dizginleyememek kadar kötü şey yok. Acınmaktan çok kıskanıl.

Ölçü ölçü hep ölçü... Yedi Bilge’nin yedisi de ölçüyü öğütlüyorlar.


Hense Leonard’ın Hellen-Latin Eskiçağ Bilgisi adlı yapıtının 61. yaprağında arkaik düşünüş başlığı altında bu ölçü şöyle değerlendirilmektedir:
"Hellen kendini parçalanmamış alemin bir organı olarak görür. Hayatın trajik ahenksizliği ona acı gelse de gene sonunda yalnız uyum (ahenk harmonia)’u sezer. Bu uyum törebilimde tam ölçü sanatta dengeli biçim doğayı tanımada geometrik oran dinde evrenin düzen verici gücü olarak kendini gösterir.

*
Orhan Hançerlioğlu