Gazneliler(963-1187)

Devletin Kökeni ve Kuruluşu
Gazneliler Devleti’ni kuran Alp Tekin, Samanoğulları hizmetinde çalıştı ve savaşlarda gösterdiği başarılardan dolayı, önce ordu komutanlığı, daha sonra da Herat valiliğine atandı (955).Samanoğlu hükümdarı I. Abdülmelik’in kendisine bıraktığı vasiyete uygun olarak, Abdülmelik’in oğlunun tahta geçme meselesi yüzünden; yeni hükümdar olan Mansur bin Nuh ile arası açıldı.

Alp Tekin, vasiyete aykırı hareket eden yeni hükümdarın kendisine zarar vereceğini anlayınca; kendisine bağlı 4000 Türk atlısıyla Gazne’ye geldi. Lavık adlı yerli hükümdarı yenerek şehri zaptetti (963). Ölünceye kadar hüküm süren Alp Tekin’in kurduğu bu devlete, Gazne şehrinden dolayı Gazneliler Devleti denilmiştir.
Onun ölümünden sonra, yerine oğlu Ebuishak ibrahim geçtiyse de, devletin idaresi, Alp Tekin’in güvendiği devlet adamı ve komutan Bilge Tekin ile damadı Scbük Tekin’in elindeydi. Adı gibi Bilge bir kişi olan Bilge Tekin’in Hindistan’ın Cerdi kalesinin kuşatmasında şehit olması üzerine, ülkeyi Sebük Tekin yönetmeye başladı.

Çok iyi bir devlet adamı ve cesur bir kumandan olan Scbük Tekin (977997), kısa zamanda ülkesinin sınırlarını genişleterek, Peşaver, Kabil, Kandahar’ı aldı. Afganistan’a sahip oldu. Hint racalarını yenerek Hindistan’a girdi. Pencap bölgesinin en büyük hükümdarı olan Cipal’i yenerek, Indus nehri dolaylarını aldı.

Daha sonra Horasan bölgesini aldı. Horasan ve Maveraünnehir’dcki isyanları bastırdı. Ölünce yerine önce küçük oğlu ismail geçti ise de, halk tarafından çok sevilen ve kendisinden çok şey beklenen ağabeyi Mahmut, kardeşini mağlûp ederek tahttan indirdi ve yerine geçti (997).

Gaznelilerin Parlak Devri ve Sultan Mahmut (997-1030)
Müslüman Türklerin en büyük kumandanlarından biri olan Sultan Mahmut’un ilk işi babasının çok yumuşak davrandığı Samanoğullarından, önce Sistan, daha sonra da Horasan’ı almak oldu.Bundan sonra bütün kuvvetiyle babasının başlattığı Hindistan seferlerine devam etti. Büyük zaferler elde etti. İslam dininin yayılması politikasını ilke edindi.

Hindistan’a yaptığı 17 sefer sonunda pek çok ganimet topladı. Pencap’ı, Indus ve Ganj yöresinde bir çok şehirleri ve kaleleri aldı. Afganlılara Müslümanlığı kabul ettirdi (1018). Bağdat’ taki Abbasi halifesinden takdir aldı. Kendisi de halifeye büyük yakınlık gösterdi. Ünü bütün İslam dünyasına yayıldı.
Sultan Mahmut, Karahanlılar ve Harzemşahlarla uğraştı. Kendisine Selçuklu tehlikesini işaret eden Yusuf Kadir Han’ın tavsiyelerini tuttu. Selçuklu tehlikesini önlemek için hile ile Arslan Yabgu’yu yanına çağırdı. Onu hapsetti ve kuvvetlerini dağıttı.

Bundan sonra, Buveyhoğulları üzerine yürüyerek onlardan Acem Irakı’nı aldı. Oğlu Mesut’u İsfahan ve Rey valiliğine atadı. Bir süre sonra öldü (1030). Öldüğünde Gazneliler Devleti onun gayretiyle bir imparatorluk haline gelmişti. Ölünce yerine oğlu Muhammet (Ebu Ahmet Muhammet) geçti.

Gazneliler Devleti’nin Sarsılması ve Yıkılması
997 yılından beri Cürcan genel valisi olan Muhammet’in gö/.lcri kör idi. Tahla çıkışından sonra hanedan mensupları arasında başlayan mücadele, Karahanlı Ali Tckin’den yardım gören Isfahan ve Rey (Tahran) genel valisi Mesut’un galibiyetiyle sonuçlandı. Mesut beş ay saltanat süren ağabeyini azledip yerine geçti.

(1030-1040). Sultan Mesut, Hindistan’daki isyanları bastırma gayreti ve oraya yaptığı seferin dönüşünde, Selçukluların iyice kuvvetlendiğini ve Gazneliler için büyük bir tehlike haline geldiklerini gördü.Bunun üzerine büyük bir ordu toplayarak Horasan’a doğru yürüyen Sultan Mesut, Dandanakan mevkiinde Tuğrul ve Çağrı beylerin komutasındaki Selçuklu ordusuna yenildi (1040).

Dandanakan Savaşı’nda yenilen Gaznelilerin Hindistan’a kadar olan bütün topraklan Selçukluların eline geçti. Ümitsizliğe kapılıp Hindistan’a kadar çekilen Sultan Mesut, kör kardeşi Muhammet’in adamlan tarafından önce zincire vuruldu. Daha sonra öldürüldü (1041).Mesut’un oğlu Mevdud, amcasını yenerek tahtı ele geçirdi. Sultan Mevdud (10411048) devletin çöküşünü durduramadı. Ölümünden sonra çöküş hızlandı. Melikşah zamanında Gazneliler, Selçuklulara bağlı bir duruma geldi.

Gazneliler 150 yıla yakın bir süre Afganistan ve Hindistan’da hüküm sürdüler ama gün geçtikçe zayıfladılar. Afgan yerlilerinden olan Gurlular, önce Gaznc’yi alarak onların Afganistan’daki hakimiyetlerine son verdiler. Sonra da son merkezleri olan Lahoru da alarak Gazneliler Devleti’ne son verdiler. Gaznelilerin Türkİslam tarihinde oynadıkları en büyük rol Kuzey Hindistan fetihlerine sebep olmaları ve İslam dininin Hindistan’da yayılmasını sağlamalarıydı. (1187)

Alıntı