Güneş'in Görünen Hareketi

Güneş, bir yıl boyunca sürekli gözlenirse, hareketinin yıldızların hareketinden iki önemli farkı olduğu anlaşılır. Birincisi, Güneş yıldızlara göre her gün yaklaşık 4 dakika doğuya doğru geriler. Böylece günde yaklaşık 1° lik yol alarak, bir yılda ekliptik (tutulum) düzleminde bulunan yörüngesini tamamlar, ikincisi, gök ekvatorunun her iki yanında belirli iki çizgi arasında, yıl boyunca gezinti yapmasıdır. Eğer Yer, Güneş çevresinde dolanmasaydı ve Güneş de diğer yıldızlar kadar uzak olsaydı, bu farklar ortaya çıkmazdı.

Konunun kolay anlaşılması için 21 Mart veya 23 Eylül tarihlerinde ekvatorda bulunan ve Güneş doğmadan doğan bir yıldız alalım. Yıldızın ve Güneşin doğma saatlerini belirleyelim.

Güneş, yıldızdan 1s I4d sonra doğmuş olsun. Gözleme devam edildiğinde; Güneş’in ikinci gün 1s 18d, üçüncü gün 1s 22d daha sonra doğduğu görülür. Yukarıda sözü edilen ikinci farkın sonucu olarak, gün ve gece yaylarının uzunluğu sürekli değişir. Kuzey yarım kürede Güneş yazın gök ekvatorunun kuzeyinde ve kışın güneyinde bulunur. Yazın günler uzun, geceler kısa; kışın geceler uzun, günler kısa olur. Güney enlemlerinde bunun tersi olur 21 Mart ve 23 Eylül tarihlerinde gece ve gündüz süreleri eşittir. Bu tarihlerde Güneş tam ekvator üzerinde bulunur.


21 Mart’tan sonra Güneş her gün biraz kuzeye doğru kayar ve bunun sonucu olarak günler de sürekli uzar. Bu uzama 22 Haziran’a kadar devam eder. Bu tarihte Güneş, ekvatora göre en büyük açısal uzaklığına erişmiştir . Bu açı 6 = 23° 27 dır. 22 Haziran kuzey yarım kürede günlerin en uzun olduğu tarihtir. Güneş burada bir süre durakladıktan sonra güneye doğru kayarak her gün biraz daha ekvatora yaklaşırken, günler de kısalır ve ekvatora geldiğinde, yaklaşık 23 Eylül’de, gece ve gündüz süreleri yine eşit olur.

22 Haziran’da Güneşin gök küresinde bulunduğu yerden (ö = +23° 27) gök ekvatoruna paralel olarak çizilen çembere, yaz dönencesi elenir. Bu dönence gün uzamasından gün kısalmasına geçişin olduğu yerdir. Bu geçişin olduğu 22 Haziran tarihine de gün dönümü denir. 23 Eylül’den sonra güneye kayma devam eder. Güneş, 22 Aralıkta gök ekvatorundan güneye doğru en büyük açısal uzaklığa erişmiştir. Burada Güneşin dikaçıklığı 6 = – 23° 27 dır. Güneş, bu kez kış dönencesine gelmiştir ve bu da ikinci bir gün dönümüdür.

22 Aralık kuzey yarım kürede bulunanlar için en kısa, güney yarım küredeküer için en uzun gündür. Bu tarihten sonra Güneş, yine kuzeye kaymaya başlar, 21 Martla yeniden ekvatora gelir. Görüldüğü gibi Güneş’in yıllık hareketinde; 21 Mart, 22 Haziran, 23 Eylül ve 22 Aralık günleri özelliği olan önemli günlerdir.

Bu tarihler arasındaki sürelere, mevsim denir. Mevsimler, 21 Marttan itibaren sıra ile ilkbahar, yaz, sonbahar ve kıştır. Mevsimlerin süreleri görüldüğü gibi eşit değildir. Kuzey yarım kürede yaz mevsimi, Yer yörüngesi üzerinde enöte bölgesinde yavaş hareket ettiği için, biraz daha uzundur.

Güneşin görünür hareketi, Yer’in yörünge hareketinin yansımasıdır. Kepler yasalarından, Yer’in güneş çevresinde eliptik bir yörünge üzerinde, doğu yönünde (saat hareketinin ters yönü) dolandığı bilinir. Bu yörünge düzleminin Yer’in ekvator düzlemine göre eğimi 23° 27 dır. Yer de dönme ekseni çevresinde, batıdan doğuya doğru günde bir kez döner. Yer’in Güneş çevresindeki dolanması boyunca, Yer’in dönme ekseninin uzaydaki doğrultusu değişmez.
Şimdi, yukarıda sözünü ettiğimiz farklılıkları daha iyi anlayabiliyoruz. Bunlardan biri. Güneş’in günde yaklaşık 4 dk’lık doğuya doğru gerilemesi idi. Yer, yörünge hareketini yaklaşık 365 günde tamamlar. Buna göre günde yaklaşık olarak 1″ (4d) doğuya doğru ilerler Bir t anında Güneş, A noktasında bulunan bir gözlemcinin meridyeninde bulunsun ve bu anda Güneş’in bulunduğu noktada bir de yıldız bulunsun Güneşin yanında bir yıldız görülemeyeceği için bu bir var sayımdır.

40 gün sonraki durum ne olur?

Yer doğuya doğru a. et 40° ilerler Yıldız, A noktasında bulunan gözlemcinin meridyenine geldiğinde, Güneş 40° daha doğudadır. Güneşin gözlemcinin meridyenine gelmesi için Yer’in daha 40′ dönmesi gerekir.

ikinci özellik, Güneşin ekvatordan kuzey ve güneye doğru belirli bir aralıkta yaptığı gezinti idi. Güneş’in gök yüzündeki bu gezintisinin bir yıl boyunca belli zaman aralıklarında günün hep aynı saatlerinde ve hep aynı fotoğraf filmi üzerinde uygun teknik koşullarda fotoğrafı çekilirse, Şekil 1.13 de görüldüğü gibi analemma denen kapalı bir eğri elde edilir. Bu eğri her yıl çizilirse, aynı olmadığı görülür. Bu eğriden yararlanarak herhangi bir gözlem yerindeki gün yayı uzunluğunu (Güneş’in görülme süresi).

Güneş’in belli bir gün için dik açıklığını ve zaman denkleminin değerinin nasıl bulunabileceğini tartışınız. 21 Martla Güneş ekvatorda bulunur. Dönme ekseni doğrultusu değişmediğine göre, Yer’in kuzey yarım küresi gittikçe Güneşe doğru daha çok yatmış olur. Böylece 21 Mart’ta, güneş ışınları ekvatora dik geldiği hâlde, Haziran’da f = 23° 2T lık enlemlere dik gelir.

21 Marttan sonra kuzey enlemlerde gün yayları uzar, ışınlar gittikçe dikleşir. Havalar da bunun sonucu olarak ısınır. Mevsimlere göre sıcaklıkların artması ve azalmasını anlamak için. gün ve gece yayları ile ışınların dik ve eğik gelmesini birlikte düşünmek gerekir.


Ekliptik çemberi ile ekvator çemberi birbirlerini iki noktada keser. Bunlara, ılım (ekinoks) noktaları denir. Bunlardan biri ilkbahar ılımı (21 Mart): diğeri sonbahar ılımıdır (23 Eylül).

Ekvator ve ekliptik düzlemleri arasındaki açı e = 23° 27′ dir. Buna, ekliptiğin eğimi denir.


Güneş, ekliptik çemberi üzerinde ayda ortalama 29° 57′ = 30° lik bir yol katederek, 12 ayda bir tur atar (30°x12=360°). Eskiler, bu bölmelere burç demişler ve her birine ayrı bir ad vermişler. 21 Martta Güneş birinci burca girer ve bir ay burada ilerler, ikinci ay ikinci burç içinde ve böylece 12. ayda 12. burç içinde ilerler. M.Ö. 2000 yılında yapılan burç isimlendirilmesi bugün aynen kullanılmaktadır. O zamanlar birinci burç Koç, ikincisi Boğa (öküz), altıncısı Başak ve on ikincisi ise Balıklar’dı.

Ancak hatırlayalım ki ilkbahar noktası yılda yaklaşık olarak 50″ (”=açı saniyesi) batıya doğru kayar. Bu kayma hareketinin dönemi yaklaşık 26000 yıldır. Bu olaya presesyon denir. M.Ö. 2000 yılında burçlar isimlendirilirken iikbahar noktası Koç takım yıldızında iken; bugün Balıklar, takım yıldızına kaymış durumdadır. Presesyon hareketinden kaynaklanan bu kaymayı dikkate almadıkları için astrologların oluşturduğu horoskoplar yanlıştır.

Ekliptik düzlemi, aslında Yer’in yörünge düzlemidir. Güneş’in görünen yeri Yer- Güneş doğrultusunun göğü deldiği noktadır. 21 Mart gün ortasında Güneş Balıklar burcunda bulunur, ancak Güneş ışınlarından dolayı yöredeki yıldızlar görülmezler. Takip eden gece yarısı (yani saat 12 iken) meridyenimizde Başak burcunu görürüz


Alıntı