Hüsn ü Aşk'ın Konusu: Benî Muhabbet (sevgi oğulları) adındaki Arap kabilesi içinde kabile büyüklerinden birinin bir oğlu; bir başkasının da bir kızı olur. Oğlana Aşk kıza da Hüsn adını verirler. Kabilenin nişanladıkları bu gençler Edeb denen okulda Munlâ-yı Cünûn adındaki hocadan ders okudukları sırada birbirlerine âşık olurlar. Bazen içinde Feyz havuzu bulunan Ma'nâ gezinti yerinde buluşmaktadırlar. Buranın mihmandarı olan Suhan bilgili ve yol gösteren bir ihtiyardır. Kabilede Hayret adlı biri iki sevgilinin bir arada bulunmasına engel olunca birbirinden ayrılan aşıklar Suhan vasıtasıyla mektuplaşırlar. Aşk'ın Gayret adlı bir lalası Hüsn'ün de İsmet adlı bir dadısı vardır. Aşk Gayret'in de yardımıyle Hüsn'ü istemeye gider. Fakat kabile büyükleri Kalb ülkesine gidip oradaki kimyayı getirmedikçe Hüsn'ü vermeyeceklerini söylerler. O da bunun üzerine Gayret'le yola koyulur. Yolda içine düştükleri derin bir kuyuda karşılaştık- ları bir cadı bunları hapseder. Bu sırada Suhan yetişir ve kuyu dibinde İsm-i A'zam (Allanın en büyük adı) yazılı ipe sarılıp kurtulmalarını söyler. Buradan kurtulduktan sonra yollan Gam harabelerine uğrar. Kış mevsiminin hüküm sürdüğü burada bir cadı Aşk'a gönül verir. O kabul etmeyince Aşk'ı çarmıha gerdiği sırada gene Suhan yetişir ve Aşk'a Hüsn'den bir kılıç ile bir at; Gayret'ede iki kanat getirir. Yolda gulyabânîlerle savaşırlar. Bu sırada Ateş denizine rastlarlar. Cinler onun kıyısındaki mumdan gemilere binmelerini teklif ederlerse de kabul etmezler. Buradan kurtulup Çin ülkesine varırlar. O sırada bir dudukuşu şekline bürünen Suhan Aşk'a Çin padişahının Hüş-Rübâ adlı kızına kapılırsa Zâtu's- suver kalesine hapsedeceğini söylerse de o Hüsn'e benzettiği Hüş-Rübâ'ya gönlünü kaptırır. (Aşk aldanmıştır. Huş-Ruba onu sarhoş etmiş kılıcını elinden almıştır ve maddî varlığı insan benliğini temsil eden Zâtu's-Suver kalesine kapamıştır.) Gayretle burada mahbus kaldıkları sırada gene Suhan yetişir ve Aşk'a kaleyi ateşe vermesini söyler. O da böyle yaparak kurtulurlar. Nihayetkutlu bir sabah vakti Suhan bir hekim kılığında gelir ve Aşk'ı Kalb kalesine götürür orada Hüsn'ün sarayına ulaşırlar. O anda Hayret İsmetMunlâ-yı Cunûn ve diğerleri gelirler. Ma'nâ gezinti yeri de görünür işte bu sırada Suhan cadıyı öldürenin yolları temizleyenin hekim kılığına girenin hep kendisi olduğunu Aşk'a yanlış yol tut- tuğunu ve Aşk'ın Hüsn; Hüsn'ün de Aşk'tan ibaret olduğunu birliğe ikiliğin sığmadığını anlatır. Sonunda Hayret Aşk'ı alıp Hüsn'e götürür ve gayp perdeleri (bilinmezlik sır perdeleri) açılır. Aşk Hüsn'ün kendisi olduğunu anlar. Yani kendisi kendisine kavuşur. Hüsn ü Aşk tasavvufî sembolik bir hikâye olup tasavvufta seyr ü sülûk'u yani dervişlikte olgunluğa erişmek için takip edilen manevî yolculuğu anlatmaktadır. Lügatta seyr yolculuk; sülük ta bir yola girme bir tarikata bağlanma anlamına gelmektedir. Daha açık bir ifadeyle seyr ü sülük şudur : Tasavvufta Vahdet-i Vucûd inancına göre Mutlak Varlık telâkki edilen Tanrı'nın zâtî iktizâsı yani dileği zuhur etmektir (meydana çıkmak). Bu zuhur onun kendisini bilmesidir. Tanrının zuhura olan bu meyli kendinden kendine olan bir aşktır. Bu âlemin bir varlığı olan insan da insanlık suretine gelinceye kadar Tanrının sıfatlarını yüklenerek önce bilgi âlemine oradan göklere sonra su hava ateş ve toprak denen dört unsura oradan cansızlar bitkiler ve canlılar denen mevâlid âlemine geçmiş ve nihayet insanlık suretini kazanmıştır. Buna göre zuhurun bir ucu Tanrı öbür ucu insandır. İnsanın olgunluğa ermesi; aslı olan Tanrıya ulaşması için insanlığa gelinceye kadar maddeten ne kadar âlemden geçmişse; bu sefer manevî bir yolculukla insanlıktan Tanrı makamına yükselmesi ulaşması gerekir îşte seyr ü sülük budur. Bu manevî yolculuğa çıkmayanlar tabiat âleminde kalırlar. Manevî yolculuk ise o yolları bilen birinin terbiyesine girmek; iradesini onun iradesine vermekle mümkündür. Tarikata giren bir kişi bağlandığı şeyhin bilgi irade ve kontrolü altında yaradılışın sırrını ihrâk etmeye çalışır. Mânevî yolculuğa giren kişi olgunluğa üç durakta merhalede ulaşır. Birinci durakta bütün işlerin Tanrı işi olduğunu hayır şer iyi kötü diye bir şey olmadığını; ikinci merhalede bütün sıfatların Tanrının tek sıfatı olduğunu; üçüncü merhalede Tanrı zuhurundan ibaret olan kâinatın Tanrıdan ayrı bir varlığı olmadığını anlar idrak eder. Böylece olgunlaşan insan kâinatla Tanrıyı ayrı görmez; hiçbir şeyi inkâr etmemekle braber hiç bir şeye de bağlanmaz. Manevî yolculuğa çıkan kişi yani sâlik bu devre içinde itiyadlarını alışkanlıklarını terketmeye çalışır az yer az içer ibadet eder zikirde bulunurkendi nefsini daima kontrol altında tutar tevekkülün sabrın kanâatin anlamlarını anlar. Bunlar dayanılması müşkil olan şeylerdir. Fakat hakikatte birer imtihandır. Sûfîyi olgunluğa hazırlayan ana esaslara tahammül edemeyen kişi yan yolda kalmış demektir. Tasavvufî eserlerde bunlar sâlikin karşısına çıkan engeller ve müşkiller olarak tanımlanmaktadır. Hüsn ü Aşk'ta Aşk bütün engelleri aşmış olgunluğa ulaşmış ve hakikati anlamıştır. Bu bilgilerden de anlaşıldığına göre Hüsn ü Aşk'takı vak'alar ve şahıslar birer sembolden ibarettir. Hüsn sevilen'i yani mutlak güzelliği; Aşk seveni yani dervişi manevî yolcuyu; Mekteb-i edeb (edeb okulu) dergâhı; Moll-yı Cunûn mürşidi; Suhan aracıyı yardımcıyı; Gayret çabayı; ismet dürüstlüğü Kalb kalesi gönlü; yoldaki olaylar felaketler ve gam harabeleri tahammülü; Hûş-Rübâ aklı çelen nefsi; Kalb kalesine yapılan yolculuk sâliktekî nefis mücadelesini ve tarîkatte çileyi temsil etmektedir. Agâz-ı Dâstân-ı Benî Muhabbet Beni Muhabbet Hikâyesinin Başlangıcı Dil-zinde-i feyz-i Şems-i Tebrîz Ney-pâre-i hâme-i şeker-rîz Tebrizli. Şems'in feyziyle gönlü diri olan ve şekerler döken kamış parçası kalem Bu resme koyup beyân-ı aşkı Söyler bana dâstân-ı aşkı Aşkı anlatışı bu tarza dökerek bana aşk destanını söyler : Kim vardı Arab'da bir kabîle Mustecmi'-i haslet-i cemîle Araplarda bütün temiz huylara sahip bir kabile vardı. Ser-levha-i defter-i fütüvvet Ser-hayl-i Arab Benî Mahabbet Fütüvvet defterinin başlığı olan Arap boylarının başı bulunan bu kabile "Benî muhabet" yani Sevgioğulları kabilesi idi. Amma ne kabîle kıble-i derd Bilcümle siyâh-baht u rû-zerd Ama ne kabîleydi? Dert kıblesi; bütün halkı kara bahtlı sarı yüzlüydü. Giydikleri âftâb-ı temmûz İçtikleri şu-le-i cihân-sûz Giydikleri temmuz güneşi; içtikleri cihânı yakıp yandıran alevdi. Vadîleri rîk ü şîşe-i gam Kumlar sağışınca hüzn ü matem Vadileri kumluk ve gam şişelerinin kırıklarıydı; kumlar sayısınca da hüzün ve matem vardı. Hargehleri dûd-ı âh-ı hırmân Sohbetleri ney gibi hep efgân Çadırları mahrumiyet âhının dumanı; sohbetleri de hep ney gibi feryâd ve figandı. Her birisi bir nigâra urgun Şemşîr gibi dehânı pür-hûn Her biri bir güzele vurgundu hepsinin de ağzı kılıç gibi kanlıydı. Erzâkları belâ-yı nâgâh Âteş yağar üstlerine her gâh Rızıkları ansızın gelen belâ idi; üstlerine her an ateş yağardı. Ekdikleri dâne-i şirâre Biçdikleri kalb-i pâre pâre Ektikleri kıvılcım taneleriydi biçtikleri paramparça kalpti. Anlar ki kelâma cân verirler Mecnûn o kabîledendi derler Söze can verenler Mecnûn da o kabîledendi derler. Her kim ki belâya mürtekibdir Elbet ol ocağa müntesibdir Kim belâya düşmeyi dilerse elbette o ocağa mensuptur. Satdıkları hep metâ'- cândır Aldıkları sûziş-i nihândır Sattıktarı hep can malıydı; aldıklarıysa gizlice yanış. * Alıntı
