Karahanlılar(840-1212)

Devletin Adı, Kökeni ve Kuruluşu
Doğu ve Batı Türkistan’da hüküm sürmüş olan Karahanlılar ilk Türkfslam devletidir. Bu devleti Karluk, Çiğil ve Yağma Türkleri kurmuştur, tik yerleştikleri yer, Kaşgar’ın batı ve güneybatısı olan ili ve IsıkGöl yöresiydi. Karluklar önceleri,(744-840) Uygur birliğine dahil olup Türkmen ismiyle anılmışlardır. Uygurların, Kırgız baskısı sonucu yıkılmalarından (840) sonra, Karluklar ikiye ayrıldı.

Bir kısmı. Büyük Kağan’ın yönetiminde doğudaki KaraOrdu şehrine, bir kısmı da Şerik Kağan yönetiminde batıdaki Kaşgar ve Taraz’a yerleşti (Türklerde, Büyük Kağan, Kağan, Buğra Han, Togan Han, İlig Han, Arslan Han, Tafgaç Han ve Kara Han birer unvan olup, hükümdarlara ve prenslere verilen rütbe ve büyüklüğü ifade ederdi). Doğuda yerleşen Büyük Hakan’a “Arslan Karahan” deniliyordu.

Karahanlılar, ilk devirlerinden itibaren, Samanoğullarıyla savaşlara girişliler. Oğulcak’ın Taraz tahtına geçmesiyle Samanoğulları ile Karahanlıların mücadelesi kızıştı. Oğulcak başlangıçta Samanoğlu İsmail’ e yenilip, başkentini Taraz’dan. Kaşgar’a taşıdı (893). Ülkenin içindeki karışıklıklardan faydalanarak akınlarına devam etti.

Bu sırada Karahanlılara sığınan Samanoğlu prenslerinden biri, Oğulcak’ın yeğeni Satuk ile dost olup, ona Müslümanlığı kabul ettirdi (920). Böylece Müslümanlık, Karahanlılar ülkesinde yayılmaya başladı. Karahanlılar yeni bir döneme girdiler. Samanoğulları, Islamiycti kabul eden Karahanlılara yanaştılar. Müslüman olunca, Abdülkerim adını alan Satuk Buğra Han, amcasının yerine geçti ve boyunun Müslümanlaşmasını sağladı.

Karahanlı Devleti’nin Büyümesi
Karahanlıların kurucuları ve ilk devirleri bilinmemektedir. Ancak KaraHan sanını taşıyan ilk hükümdarları, Bilge Kül Kadir Han’dır.İlk Türkİslam devletinin kurucusu olarak tarihe geçen Abdülkerim Satuk Buğra Han, Balasagun şehrini kendine merkez yaptı. Abdülkerim Satuk Buğra Han önce mensup olduğu boyun, daha sonra da diğer boyların İslam dinine girmelerini sağladı.

Doğu Karahan’ın Büyük Kağan ile arası açıldı. Müslüman gönüllülerinin de yardımını alarak Balasagun civarında, Büyük Kağan’ı mağlûp ederek büyük bir şöhret kazandı. Abdülkerim Satuk Buğra Han 955 yılında öldü. Yerine geçen oğlu Musa bin Abdülkerim Baytaş, doğu kağanı Arslan Han’ı mağlûp etti. KaraHanlı sülalesinin doğu kolunu ortadan kaldırarak İslamiyeti bütün ülkeye yaydı.

Karahanlılarda devlet yönetimi, hükümdar ailesine mensup beylerin çeşitli kentlerde hüküm sürdüğü, federal bir yönetim tarzıydı. Bu sebeple aynı anda KaraHan unvanına sahip birkaç hükümdar bulunuyordu. Bunlara bağlı küçük prenslikler vardı. Karahanlılarda Buhara, Kaşgar, Balasagun, Semerkant gibi şehirler başkent olmuştur. Karahanlılar, tslam kaynaklarında da “alAfrasyab” Alp Er Tunga veya Mülük al Hakaniye adları ile anıldı (960).

Daha sonra başa geçen Arslan İlik Nasr, Samanoğullan ülkesine saldırarak onların başkenti Buhara’yı kan dökmeden aldı (992) ve Samanoğullan Dcvleti’ne son verdi. Maveraünnehir’i de ülkesine katan Nasr’ın karşısına, Gazncli Sultan Mahmut çıktı. Onu kendisiyle anlaşmaya zorladı.

Kızlarından birini Sultan Mahmut’a vererek onunla, Amuderya’nın iki ülke arasında sınır sayılması şartıyla anlaştı (1001). Samanoğullarının bütün topraklarına sahip olmak isteyen Nasr, Büyük Kağan’ dan yardım almasına rağmen, Sultan Mahmut’un fillerle takviye edilmiş ordularına yenildi

Karahanlı Devleti’nin Zayıflaması ve Yıkılması:
Arslan İlik Nasr’ın, Gazncli Sultan Mahmut’un ordusuna yenilmesi (1008) hükümdar ailesinin arasını açü. İç mücadele başladı. Bu sırada Harzem, Gaznclilcrin eline geçti.

Karahanlı büyüklerinden Yusuf Kadir Han Büyük Kağan olunca (1025), kardeşleri Ahmet ve Ali ona karşı geldiler. Yusuf daha evvelki taht mücadelesinde yardım gördüğü Gazneli Sultan Mahmut’tan yardım istedi ve hakimiyetini sürdürdü. Bir süre sonra Gazneli Sultan Mahmut’un yardımıyla Maveraünnehir kendisinden alınınca, Buhara’ya yerleşen Karahanlı prenslerinden Ali Tekin harekete geçti.

Tahta geçerken Ali Tekin’dcn yardım gören Gazneli Sultan Mesut, babasının siyasetine ve ülkesinin çıkarlarına uygun düştüğü için, Yusuf Kadir Han’ın çocuklannın tarafını tuttu. Bir süre sonraMaveraünnehir ve Horasan, Selçukluların eline geçince Karahanlılar tekrar birbirine düştü. Ülke, Doğu ve Batı Karahanlılar olmak üzere ikiye ayrıldı (10411042). Doğu ve Batı Karahanlı devletleri arasında, Hocend sınır kabul edildi ise de, sınır anlaşmazlıklan yüzünden savaşlar devam etti.

Selçukluların kuvvetlenmesiyle Karahanlı prensler, Selçukluların valisi durumuna düştüler. XII. yüzyıl başlarında batıdan Selçuklu ve Harzemşahlar, doğudan Karahitaylar arasında kaldılar. Doğu Karahanlılar, Karahitay egemenliğine girdiler (1130). Batı Karahanlılar ise önce Selçukluların, Selçuklu Devleti’nin yıkılmasından sonra da, Harzemşahların himayesine girdiler. Daha sonra Cengiz’e bağlanarak ortadan kalktılar (1211-1212).

Alıntı