Aktüel Arkeoloji Dergisi Anadolunun en önemli mozaikleri olan Edessa Mozaiklerinin yağmalanma ve yurt dışına kaçırılmalarının hikayesini anlatarak, eserlerin geri getirilmesi için bir kampanya başlattı. Aktüel Arkeoloji Dergisi tarafından başlatılan Kampanya, Dallas Müzesine kaçak yollarla götürülen eserlerin iadesine yönelik önemli bir girişim. Dergi tarafından hazırlanan bir eserlerin aidesinin talep edildiği İngilizce hazırlanmış dilekçe, derginin web sitesi aktuelarkeoloji.com.tr adresinden kopyalanarak Dallas Müzesi yöneticilerine gönderilmesi şeklinde yürütülüyor. Anadolu Uygarlıklarına ait olan eserlerin kendi topraklarında olmasını gerektiğini düşünen yerli yabancı herkesin katıldığı kampanyaya ilgi her gecen gün artarak devam ediyor. Bu şekilde Aktüel Arkeoloji Dergisi herkesi kampanyaya davet ediyor. Bugünkü Şanlıurfanin Hellenistik Dönemde Seleukos yönetimi sırasında aldığı ve uzun süre kullandığı isim olan Edessa, Geç Roma bağımsız olarak bir krallığa dönüşür. Edessada Krallık Dönemi hanedanlığı, şehrin kendi özgünlüğü içinde bir yaşayış tarzının önünü açar. Bu yöresellik sanatta da kendini gösterir. Özellikle mozaik sanatı da bu çerçevede Edessada farklı bir şekilde, özgün bir anlayışla ortaya konur. Edessa mozaikleri dönemin teknik özellikleri çerçevesinde şehrin mozaik ustaları tarafından yerel bir dille yorumlanmıştır. Edessa şehrine özgü, Estrangelo Süryanice denen Aramicenin farklı bir diyalektiği ile yazılmış yazıt örneklerinin yer aldığı mozaikler, yerel kültür öğelerinin ve aile ilişkilerinin anlatıldığı eserler olarak bir başka benzerleri yoktur. Hemen hemen hepsi mezarlarda ele gecen bu mozaikler, şehrin kuzey, batı ve güneyinde yer alan nekropol alanlarında yer alır. Bugün Edessanın mezarlık alanları büyük oranda evlerin altında kalmasına rağmen kimi noktalarda bu mezarlara ait örnekleri görmek mümkündür. Mezarlar doğal kayalara oyularak oluşturulmuştur. İçlerinde arkosolium denen nişlere ölüler konmakta ve zemin mozaik ile kaplanmaktadır. Edessa Mozaiklerinin yeni dönem hikayeleri ise 1950 yıllarda yeniden keşfedilmesi ile başlıyor. Keşfedildikten sonra bilim dünyasına sunulan mozaikler büyük bir hızla yağmalanıyor ve dünyanın her yerine dağılıyor. Bir kısım mozaikler İstanbulda kaçakçılar tarafından satılmak üzereyken el konuluyor ve Aya İrini Müzesinde korunmaya alınıyor. Fakat eserler bir türlü gerçek yerlerine Urfaya dönmüyor. EDESSA MOZAİKLERİNİN HİKAYESİ 1950li yıllarda J. B. Segalin Edessa mozaiklerini keşfetmeye başlaması ve bulduğu örneklerin özellikle yazıtlarını çözerek yayınlamasından sonra, Şanlıurfanın mezarları adeta talan edilmeye başlanır.Hızla yağmalanan mezarların en nadide eserleri olan mozaikler hırsızlar tarafından göz göre göre sökülerek kısım kısım yurtdışına, kolleksiyonerlere satılmak üzere yollara çıkarılır. İşte bu çalınma öykülerinden birinde hırsızlar İstanbulda yakalanmış ve parçalara bölerek sandıklara koydukları mozaikler ele geçmiştir. Bu mozaik parçaları 23.05.1980 tarihinde Aya Sofya Müzesine konmuş daha sonrada Aya İrini Kilisesine taşınmıştır. Burada toplam beş parça mozaiğin dördü ikişerli olarak aynı bütünün parçalarıdır. Bunların içinde J.B. Segalin 1956 yılında tespit edip yayınladığı ve Üçayak Mozaiği olarak adlandırdığı Edessanın en bilinen mozaiklerinden birine ait iki parça yer alır. Diğer iki parça ise gerek Edessada gerekse o dönemde Kuzey Suriye yerleşimlerinde, özellikle de Palmyrada çok sık işlenen bir konu olarak Cenaze Şöleni ikonografisi içeren bir döşemeyi tamamlamaktadır. Bunlar dışında Türkiye Müzelerinde başka Edessa Mozaiği yoktur. Ancak yukarıda bahsedilen yağmalanma realitesi sonucunda yurtdışındaki müzelerde ve ancak bir kısmını bilebildiğimiz örnekleriyle, yabancı kolleksiyonerlerin elinde bulunan birçok Edessa mozaiği bulunmaktadır. Avustralya, Amerika Birleşik Devletleri, Fransa gibi ülkelerin kimi seçkin müzelerinde Edessa mozaiklerine ait örnekler görmek mümkündür. Yurtdışındaki örnekler içerisinde en dikkat çekeni bugün Dallas müzesinde sergilenen Orpheus Mozaiğidir. Bu mozaiğin yurtdışına kaçırılma tarihine baktığımızda, günümüze oldukça yakın bir zamana tanık olmaktayız. Şanlıurfanın Kalkan Mahallesinde tespit edilen bu mozaik çok kısa bir süre içinde hızla sökülerek yurtdışına çıkarılmıştır. Dallas Müzesindeki Orpheus Mozaiği şehirde ele geçmiş ikinci bir Orpheus mozaiği olmasının yanında, üzerindeki sanatçı imzasıyla ayrıca önemlidir. Üzerindeki yazıtlarda yer alan tarihine göre de tarihi kesin en erken Edessa Mozaiğidir (MS 194). Sonuç itibarı ile Yurtdışındaki kolleksiyonerlerin elinde bulunan örneklerde hesaba katıldığında Edessa Mozaik Müzesi olarak düşünülebilecek bir alanı dolduracak kadar Edessa Mozaiği etrafa dağılmış durumdadır diyebiliriz. (Aktüel Arkeoloji Dergisi) ntv