İzlanda

Atlas Okyanusu'nun kuzeyinde Grönland'ın güneydoğusu ile Norveç ve Britanya Adaları'nın arasında yer alan bir ada ve Avrupa ülkesi.



Atlas Okyanusunun kuzeyinde volkanik bir ada üzerinde kurulmuş ve çevresindeki birçok küçük adadan meydana gelmiş bir devlet. En yakın komşusu Grönland olup, 350 km uzaktadır. Diğer komşuları Norveç 1050 km, İskoçya 800 km uzaklıktadır.



Tarihi


861 yılında Norveçliler tarafından keşfedilen adaya ilk kez 9 ve 10. yüzyılda Norveç’ten gelen Vikingler yerleşmişlerdir. Bu toplulukların önderleri birleşerek 930 yılında parlamentonun ilk örneği sayılabilecek Athing’i meydana getirdiler. İç anlaşmazlıklar sonucu bağımsızlığını kaybeden ada 1262 yılında Norveç’in egemenliği altına girdi. On dördüncü yüzyılda Norveç’in Danimarka’ya bağlanmasıyla, Danimarka’nın hâkimiyeti altına girdi.

Danimarka önceleri adadan ticârî bakımdan faydalanmaktaydı. Daha sonra İzlanda’yı tamâmen idâresi altına aldı. 1551 yılında Protestanlığı zorla kabul eden İzlandalılar, 1662 yılında Danimarka kralına bağlılık yemini ettiler. Türk himayesindeki Berberi deniz korsanları tarafından 20 Haziran - 16 Temmuz 1627 tarihinde İzlanda adası 26 gün Türk işgali altında kaldı. Türkler adadan 400 esir ve yüklü bir ganimetle Cezayir'e geri döndü. On yedinci yüzyılda adada hastalık, kıtlık ve volkan püskürmeleri ortalığı kasıp kavurdu. 1838’de Reykjavik’te on üyeli bir meclis kuruldu. 1843’te de Althing yeniden teşkil edildi. 1904’te İzlanda’ya diplomasi dışında muhtariyet tanındı.

On dokuzuncu asırda ortaya çıkan milliyetçilik akımları sonucu 1918 yılında İzlanda, Danimarka’ya bağlı bir devlet hâline geldi. II. Dünya Savaşı sırasında stratejik bir değer kazanan İzlanda’yı korumak bahânesiyle İngiltere tarafından işgal edildi. Daha sonra 1941’de Amerikalılar burayı devraldı. 1941 yılında Althing, Danimarka ile bağlarını koparma kararı aldı. 1944 yılı Mayıs ayında halk oyuna sunulan yeni anayasa oylandıktan sonra 17 Haziran da Cumhûriyet îlân edildi. İzlanda 1949 yılında NATO’ya üye oldu. 17 Haziran 1944'te, Amerika Birleşik Devletleri, İzlanda'yı ilk tanıyan ülke olmuştur.

Amerika Birleşik Devletleri Başkanı Ronald Reagan ile Sovyetler Birliği Genel Sekreteri Mihail Gorbaçov 11-12 Ekim 1986’da Reykjavik’te, nükleer silâhların sınırlandırılması görüşmelerinin başlatıldığı bir doruk toplantısı yaptılar.



Fizikî Yapı


İzlanda, jeolejik olarak hem Avrupa hemde Kuzey Amerika kıtasındadır. Haritada başlıca volkanlar belirtilmiştir.

Ülkenin toplam yüzölçümü 103.000 km2 dir. İzlanda’nın büyük bir bölümü volkanik olup adadaki yanardağlar hâlâ faaldir. Bunların sayısı 200’ü bulmaktadır. En önemlisi 1490 metre yüksekliğindeki Heklâ’dır.

İzlanda’nın kıyıları güneyde düz, öteki yerlerde girintili çıkıntılıdır. Kıyılarının uzunluğu 6000 km’den fazladır. Adanın bâzı bölümleri geçmişteki yanardağ püskürmeleri sonucu ortaya çıkmıştır. Lav ovalarıyla kaplıdır. Bu ovalarda yer yer jökül adı verilen buz kubbelerine rastlanır. Bunların en büyüğü Vatnapöhull 8500 km2yi bulan yüzölçümüyle Avrupa’nın en geniş buzuludur. Adada bol çağlayanlı birçok ırmak bulunmaktadır. Bunlar kısa ve ulaşıma elverişsizdir. Irmaklarından en önemlisi Tjorsa (210 km)dır. İzlanda’da çok sayıda krater gölü vardır. En önemlisi olan Thingvallavat Gölü 120 km2 olup, 116 metre derinliktedir.

Adanın yanardağlarından sonra en önemli özelliği gayzerlerdir. Bu sıcak su kaynakları ısınma ve elektrik enerjisi elde etmede kullanılır.
İzlanda, bugün etkin durumda olan 30 kadar volkana ve zengin termal kaynaklarına sahiptir.



Bir ada ülkesi olan İzlanda'da kış ayları okyanusun etkisiyle nispeten yumuşak geçmektedir. Ancak yine de ülke tamamen karlarla kaplanmakta ve bitki örtüsü kıyı kesimlerde tundra bitki örtüsüne dönüşmektedir. Kış aylarında ortalama sıcaklık 0 °C iken en düşük sıcaklık rekoru -39,7 °C olmuştur.(Ocak 2004, NASA)

İklimi

İzlanda’nın bulunduğu enlem dâiresine karşı iklimi çok soğuk değildir. Gulf Stream akıntısının etkisinde kalan adada yazlar nemli ve serindir. Kışlar ise oldukça yumuşaktır. Isı ortalaması başkent Reykjavik çevresinde kışın -1C°, yazın ise +11C° dir. Fakat kuzey bölgeleri daha soğuk olup, sıcaklık ortalaması kışın -8 °C civarındadır. Kuzey kesiminde haziran ayında güneş 18 gün süre ile hiç batmadan ufuk hattı üzerinde durur.

Yağış ortalaması ise başkent dolaylarında 865 mm, güneydoğuda ise 1710 mm’dir.

Doğal Kaynaklar ve Madenler

Bitki örtüsü ve hayvanlar: Bitki örtüsü adada çok azdır. Buzulların bulunmadığı kesimlerde otlaklar vardır. Bitki örtüsü genelde çalılar ve dikenlerden meydana gelmiştir. Büyük ve iri gövdeli kayın ağaçlarından meydana gelen ormanlar giderek azalmış, günümüzde yok denecek hale gelmiştir. Ormanların çok az oluşu ve iklim şartları adada yabani hayvanların bulunmamasına sebep olmaktadır. Yer altı kaynakları bakımından fakir olan İzlanda’da sadece alüminyum çıkartılır. Alüminyum başkentin doğusunda ve ülkenin kuzeyinde çıkartılmaktadır.

Nüfus ve Sosyal Hayat



İzlanda'nın başkenti Reykjavik

İzlanda’nın nüfûsu 320,000 kişidir. Nüfûsun % 80’i şehirlerde, diğer kısmı köylerde yaşar. Başkent Reykjavik'te nüfus 145.237 kişidir (2006 verileri). Şehirlerin çoğu kıyı kesimlerde ve güneydeki ovalarda kurulmuştur. İzlanda halkı için Theogir’in koyduğu kurallar bugün de geçerlidir. İzlanda’da bugün topluma açık yerlerde bira ve benzeri alkollü içkiler içmek yasaktır.

İzlanda halkı kendilerine özgü dillerini, kültürlerini, efsânelerini ve geleneklerini korumak için ellerinden geleni yapmaktadırlar. Halkın büyük kısmı Hıristiyanlığın Evangelist mezhebine (%95,6) bağlıdır. Geri kalan kısmının %3,7 Protestan, %0,7’si Katoliktir. Ülkede konuşulan diller, İzlandaca (Resmi Dil), Danimarkaca, İngilizce, Nord lehçeleri ve Almancadır. İzlanda’da eğitim düzeyi yüksektir. 7-15 yaşları arasında eğitim mecburî olup, okuma-yazma bilmeyen yoktur. İzlanda’da beş üniversite ve iki kolej bulunmaktadır

İzlanda toplumu LGBT kişilere karşı toleranslıdır. 27 Haziran 2010'dan itibaren İzlanda'da eşcinsel evlilik yasal hale gelmiştir. Ülkenin başbakanı Jóhanna Sigurðardóttir da eşcinselliği ile açık olan dünyanın ilk seçilmiş devlet başkanıdır.

Siyâsî Hayat ve Yönetim

İzlanda Cumhuriyeti 17 Haziran 1944’te Danimarka'dan koparak bağımsızlığını îlân etmiştir. Anayasa 16 Haziran 1944'te yapılmıştır. Cumhurbaşkanı dört yılda bir seçilmektedir. Biri 40 üyeli, diğeri 20 üyeli iki meclisi vardır ve her ikisinin de görev süresi dört yıldır. Üyeler seçimle belirlenirler. Başbakan, Cumhurbaşkanı tarafından yetkilendirilir ve hükümeti kurar. Ülke 23 bölge ve 14 şehir ile yönetilmektedir.

Üye olduğu uluslararası örgüt ve kuruluşlar
AG (Avustralya Grubu),
BIS (Uluslararası İmar Bankası),
CBSS (Baltik Ülkeleri Konseyi),
CCC (Gümrük İşbirliği Konseyi),
CE (Avrupa Konseyi),
EAPC (Avrupa - Atlantik Ortaklık Konseyi),
EBRD (Avrupa Yatırım ve Kalkınma Bankası),
ECE (Birleşmiş Milletler Avrupa Ekonomik Komisyonu),
EFTA (Avrupa Serbest Ticaret Bölgesi),
FAO (Tarım ve Gıda Örgütü),
IAEA (Uluslararası Atom Enerjisi Ajansı),
IBRD (Uluslararası İmar ve Kalkınma Bankası),
ICAO (Uluslararası Sivil Havacılık Örgütü),
ICC (Milletlerarası Ticaret Odası),
ICFTU (Uluslararası Serbest Ticaret Birlikleri Konfederastonu),
ICRM (Uluslararası Kızılhaç ve Kızılay Hareketi),
IDA (Uluslararası Kalkınma Birliği),
IEA (Uluslararası Enerji Ajansı),
IFC (Uluslararası Finansman Kurumu),
IFRCS (Uluslararası Kızılhaç ve Kızılay Toplulukları Federasyonu),
IHO (Uluslararası Hidrografi Örgütü),
ILO (Uluslararası Çalışma Örgütü),
IMF (Uluslararası Para Fonu),
IMO (Uluslararası Denizcilik Örgütü),
Inmarsat (Uluslararası Denizcilik Uydu Teşkilatı),
Intelsat (Uluslararası Telekomünikasyon ve Uydu Örgütü),
Interpol (Uluslararası Polis Teşkilatı),
IOC (Uluslararası Olimpiyat Komitesi),
ISO (Uluslararası Standartlar Örgütü),
ITU (Uluslararası Haberleşme Birliği),
NATO (Kuzey Atlantik Asemblesi),
NC,
NEA (Nükleer Enerji Ajansı),
NIB (İskandinavya Yatırım Bankası),
OECD (Ekonomik İşbirliği ve Kalkınma Örgütü),
OPCW,
OSCE (Avrupa Güvenlik ve İşbirliği Örgütü),
UN (Birleşmiş Milletler),
UNCTAD (Birleşmiş Milletler Ticaret ve Kalkınma Konferansı),
UNESCO (Eğitim-Bilim ve Kültür Örgütü),
UNHCR (BM Mülteciler Yüksek Komiserliği),
UNMIBH (BM Bosna Hersek Misyonu),
UNMIK (BM Kosova Geçici Yönetimi),
UNU,
UPU (Dünya Posta Birliği),
WEU (Batı Avrupa Konseyi),
WHO (Dünya Sağlık Örgütü),
WIPO (Dünya Fikri Mülkiyet Teşkilatı),
WMO (Dünya Meteoroloji Örgütü),
WTO (Dünya Ticaret Örgütü)

Ekonomi


İzlanda ekonomisinin temelini bir ada devleti olduğu için balıkçılık ve balık mamulleri teşkil etmektedir. Para Birimi, İzlanda Kronudur. Nüfusun %3'ü Turizm, %8'i Tarım, %14'ü Endüstri, %75'i Hizmet sektörlerinde çalışmaktadır. GSMH oranı 11,4 milyar$ dır. Enflasyon oranı %6,8 dir. Ülkenin %0,8'i işsizdir. Bu rakam avrupanın en iyi oranıdır. Ayrıca bu ülkenin ordusu yoktur. Bu yüzden orduya gider harcanmaz. Ayrıca ülkede kış turizimi ve termal kaynaklı turizm oldukça gelişmiştir. Ülkenin iç kesimlerinde ve termal kaynakların olduğu yerlerde lüks oteller bulunur.



İzlanda koyunları

Tarım ve Hayvancılık
İzlanda topraklarının büyük bir kesimi tarıma elverişsizdir. Ancak % 0,5’inde tarım yapılmaktadır. Nüfûsun % 8’i tarım sektöründe çalışmaktadır. Başlıca ürünleri hayvan yemi, patates ve şalgamdır. Adanın buzullarla örtülü olmayan kesimlerindeki otlaklarda hayvancılık yapılır. Küçük baş ve büyük baş hayvancılık ülkede yaygındır. Hayvancılık, ülkedeki önemli bir geçim kaynağıdır.



Reykjavik'te bir deniz ürünleri işleme tesisi

Balıkçılık

İzlanda’nın en önemli gelir kaynağını meydana getiren balıkçılık, 106.487 gross tonluk 866 gemi ile yapılmaktadır. Yıllık tutulan balık yaklaşık olarak 1.500.000 tondur. Başlıca tutulan balık türleri, balina, morina ve ringadır. Tutulan balıkların büyük bir bölümü işlenerek ihraç edilmektedir.



Jeotermal enerjiyi kullanan Nesjavellir Santrali

Endüstri

Balıkçılıkta kullanılan malzemelerin ve balıktan elde edilen ürünlerin üretimi başlıca sanâyi faaliyetidir. Balık konservesi ve balık unu fabrikası vardır. Küçük gemilerin yapıldığı, büyük gemilerin tamir edildiği tersaneleri; dokuma ve kumaş, çimento, ayakkabı, et ve süt ürünleri fabrikaları bulunmaktadır. Ayrıca başkent Reykjavik’in doğusunda ve adanın kuzeyinde çıkarılan alüminyum, başkent Reykjavik'ta bulunan birkaç aluminyum dökümhânesinde işlenerek ihraç edilir, ayrıca başkentte amonyum sülfat fabrikası da bulunmaktadır. Nüfûsun %14’ü sanâyide çalışmaktadır. Ülkedeki elektrik üretimi: 8.474 milyar kWh (2004), Elektrik tüketimi: 7.881 milyar kWh (2004) dır.

Ticaret

Ülke ihrâcâtını % 80’ini balık ürünleri, balık konservesi, tuzlanmış ve dondurulmuş balık, balık unu, balık yağı, alüminyum, diatomit ve gübre meydana getirir. Ayrıca hayvansal ürünlerde ihracatta önemli bir yer tutar. İhracat oranı, 3.587 milyar$ (2006), İhracat ortakları, İngiltere %17.9, Almanya %16.4, Hollanda %13, Norveç %11, ABD %8.1, İspanya %7.7, Danimarka %4.3 (2005)dir. İthal ettiği ürünler, makineler, kimyevi maddeler, petrol ürünleri, ilaç ve çeşitli besin ürünleridir. İthalat oranı, 5.189 milyar $ (2006), İthalat ortakları Almanya %13.4, ABD %9.1, İsveç %8.6, Danimarka %7.3, Norveç %7.2, İngiltere %5.9, Çin %5.3, Hollanda %5, Japonya %4.7 (2005) dir. Dış borç tutarı: 3.073 milyar $ (2005)

Ulaşım ve Haberleşme

İzlanda’da demir yolu yoktur. Kara yollarının uzunluğu 13 bin kilometreyi bulmaktadır. Başkent Reykjavik’te uluslararası bir deniz limanı ve havaalanı vardır. Ülkede hava yolu ulaşımı oldukca gelişmiştir. Ülkede irili ufaklı 98 adet havaalanı bulunur. Kullanılan telefon hatları: 243.900 (2005) kişidir. Televizyon Sayısı: 198.000 (2005), Internet kullanıcıları: 258.000 (2005) kişidir.

wikipedia​