Yüzyıllardan beri kaşiflerin, gezginlerin, gemicilerin, dağcıların yönlerini bulmada en büyük yardımcısı ne olmuştur acaba? Biraz düşününce cevabı hemen bulabilirsiniz. Tabii ki PUSULA .....! Bu müthiş aletin insanlık tarihindeki yeri yadsınamaz değil mi? Pusulalar malum daima kuzeyi gösterir. Tam kuzey kutbunun ortasında hangi yönü gösterir? Aynı mantıkla tam güney kutbunun ortasında hangi yönü gösterir? Çünkü güney kutbunda her yer artık kuzeydir. Pusulalar aslında bildiğimiz anlamdaki kuzey yönünü gostermez. Niye mi? Öncelikle bu aletleri kullanabilmemize olanak sağlayan şeyin Dünyanın sahip olduüu manyetik alan olduğunu hatırlayalım. Dünyanın çekirdeğinde meydana gelen bir takım olaylar, böyle bir alanın oluşmasına neden oluyor. Fakat aşağıda söyleyeceklerimiz için bu alanın nasıl oluştuğunu bilmemize gerek yok. Bu nedenle, yeryüzünde gözlediğimiz manyetik alanı, Dünyanın merkezine yerleştirilmiş dev bir mıknatısın ürettiğini düşüneceğiz. Bu dev miknatıs, Dünyanın dönme ekseniyle neredeyse aynı doğrultuda, ama tam değil. İşte bu nedenle de pusulaların gösterdiği yön gerçek kuzey değil. Pusulaların kuzey olarak gösterdiği (daha doğrusu göstermesi gereken) yere biz manyetik kuzey kutbu diyoruz. Dunyanın dönme ekseninin geçtiğini düşündüğümüz bildiginiz kuzey kutbuna da, ikisi arasında bir ayrım yapmak için, cografi kuzey kutbu diyoruz. Manyetik kuzey kutbu, coğrafi kuzeyden 10 derece daha asağıda (yani 80 derece enlemde), Kanadanın kuzeyinde kalan Arktik denizinde bir yer. Manyetik güney kutbu da, coğrafi güneyden 25 derece sapmış durumda. Bu da Antarktikanın kıyılarına yakın, Pasifik okyanusunda bir yer. Bir başka önemli nokta, yeryüzündeki manyetik alanın yere paralel olmaması. Dünyanın merkezindeki dev mıknatısın oluşturduğu manyetik alan çoğu zaman yerle belirgin bir açı yapar. Örneğin Türkiye'deki manyetik alanın doğrultusu yerle 53 derece (Akdeniz kıyısı) ile 60 derece (Karadeniz kıyısı) arasında bir açı yapıyor. Bu açı bulunduğunuz konuma göre değişiyor. Güneye giderek ekvatora yaklaştıkça alan daha yatay hale geliyor. Kuzeye doğru gittikçe de daha da dik hale geliyor. Manyetik kuzey kutbunda da, manyetik alanın doğrultusu yere tam dik ve içeri doğru yönelmiş. Pusula iğnesi gibi miknatıslar, manyetik alan doğrultusu boyunca yönelmek ister. Örneğin, bir miknatısı ağrlık merkezi etrafında serbestçe dönecek şekilde asarsanız, o zaman mıknatıs o bölgedeki manyetik alanın doğrultusu boyunca yönelir. Böyle bir şeyi Türkiye'de yaparsanız, o zaman mıknatısınızın kuzeyi göstermesi gereken ucunun yerin içinde bir doğrultuyu, güneyi gostermesi gerekenin de havada bir yeri işaret ettiğini görürsünüz. Buna karşın, pusula iğnesinin serbestçe dönebilmesi istendiğinden, pusula üreticileri iğnenin bir tarafına fazladan bir ağırlık koyuyorlar. Böylece, manyetik alanın uyguladığı yönlendirme kuvvetiyle ağırlık kuvveti birleşerek iğnenin yatay kalmasını sağlıyor. Ama eklenmesi gereken ağırlık bulunduğunuz yere göre değişir. Örneğin Moskova'da iğnenin güneyi gösteren ucuna daha fazla ağırlık eklemek gerekir. Veya, güney yarımküredeki ülkeler için fazladan ağırlık iğnenin kuzeyi gösteren ucuna eklenmeli. İşte bu nedenle, belli bir ülke için üretilmii pusulalar, başka ülkelerde istenen rahatlıkla çalışmayabilir. Manyetik kutuplar, manyetik alanın yere tam olarak dik olduğu yerler. Bu nedenle, fazladan ağırlık eklenmemiş pusulalar bu yerlerde yere dik bir doğrultuyu gosterirler. Yani, iğnenin kuzeyi göstermesi gereken ucu manyetik kuzey kutbunda yeri, manyetik güney kutbunda da gökyüzünü gösterecektir. Ağırlık eklenmiş pusulaların da aynı doğrultuları göstereceğini rahatlıkla çıkarabilirsiniz. Alıntı
